ESASÜ'L-KIYAS

Hüccetülislâm Ebû Hâmid el-Gazzâlî’nin fıkıh usûlü alanında kaleme aldığı eserlerinden biri olan Esâsü’l-Kıyâs, kıyasın mahiyetini müstakil olarak incelemesi yönüyle fıkıh usûlü tarihinde eşsiz bir yere sahiptir. Gazzâlî, ilmî kariyerinin zirvesindeyken yazdığı bu eserde, kıyasın esasını teşkil eden şeyin “tevkîf” mi, yoksa “re’y” mi olduğu sorusuyla yüzleşmiş ve gerek İslam düşünce tarihinin erken dönemlerinde gerekse kendi döneminde kimi marjinal düşünce akımlarınca iddia edildiği gibi, kıyasın salt re’ye (indî görüş) dayanan bir akıl yürütme biçimi olmadığını, aksine onun her yönüyle tevkîfe (şer‘î bildirim) dayalı bir yöntem olduğunu göstermeye çalışmıştır.

Esâsü’l-Kıyâs, 1993 yılında Fehd b. Muhammed es-Sedhân tarafından neşredildikten sonra, Batı’da İslâm düşüncesi üzerine araştırmalar yapan akademisyenlerin ilgisine mazhar olmuş ve lisansüstü çalışmalar çerçevesinde tercüme edilip değerlendirilmiş, ayrıca hakkında çeşitli makaleler yazılmıştır. İslâm coğrafyasında es-Sedhân’ın söz konusu neşri ve onun girişinde yer alan incelemesi dışında, eser üzerine kaleme alınan ilmî bir çalışmaya rastlanamamıştır. Bu çevirinin İslamî ilimler, özellikle de fıkıh usûlüyle iştigal eden araştırmacılar nezdinde Esâsü’l-Kıyâs’a olan akademik ilginin hak ettiği düzeye gelmesine vesile olması ümit edilmektedir.

Çeviride Esâsü’l-Kıyâs’ın günümüze ulaştığı bilinen tek yazma nüshası olan ve Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa 650 numarada kayıtlı nüsha ile es-Sedhân’ın bu yazma üzerinden yaptığı neşri esas alınmıştır. Eserin orijinal dili çoğunlukla girift ve karmaşık olduğundan metnin Türk okuru için anlaşılır kılınması amacıyla köşeli parantez içinde ilave açıklamalar yapılmış ve pek çok yerde “son not” şeklinde açıklayıcı notlara yer verilmiştir. Eser Bayram Pehlivan tarafından yayına hazırlanmıştır.