TERCÜME-İ BURHAN-I GELENBEVİ

Osmanlı’nın klasik sonrası döneminin önde gelen âlimlerinden olan Gelenbevî 1143 (1730) tarihinde Manisa Kırkağaç’a bağlı Gelenbe’de dünyaya gelmiştir. Asıl adı İsmail olan âlim doğduğu bölgeye nispetle daha çok Gelenbevî adıyla maruftur. Fatih medresesinde hem naklî ilimleri hem de aklî ilimleri okuyan Gelenbevî belâgat ve gramer alanında; mantık, felsefe ve münazara alanında; kelam alanında birçok eser kaleme aldığı gibi matematik, astronomi ve ilm-i mîkât (belirli bir vakti belirleme disiplini) alanında da birçok eser telif etmiştir. Daha çok matematik ve mantık alanında şöhret bulan Gelenbevî’nin mantığa dair el-Burhân adıyla bilinen, oldukça özgün bir eseri vardır. Burhân-ı Gelenbevî, Mîzân-ı Gelenbevî, Mîzânü’l-Burhân adlarıyla da maruf bu eser üzerine, bizzat müellifin hâşiyesi de dâhil olmak üzere birçok eser yazılmıştır. Arapça kaleme alınan bu eseri Osmanlı son dönem âlimlerinden Abdünnâfî İffet Efendi Osmanlı Türkçesine çevirmiştir.

Tercüme-i Burhân-ı Gelenbevî adıyla yayımlanan bu eser Gelenbevî’nin Arapça kaleme aldığı el-Burhân’ın açıklamalı tercümesidir. Abdünnâfî İffet Efendi’nin (1823-1890) çalışması yalnızca bir tercüme eser olmayıp birçok açıklayıcı bilgi sunan bir şerhtir. Eski Elazığ valisi Abdünnâfî İffet Efendi önce Gelenbevî’nin Arapça metnini Osmanlı Türkçesine çevirme, sonra yine bizzat Gelenbevî’nin kaleme aldığı hâşiyeden açıklamalar sunma suretiyle metni oldukça genişletmiştir. Abdünnâfî İffet Efendi ayrıca, meselelerin yalnızca mantıkla ilgili içeriklerini ele almakla yetinmeyip Teftâzânî, Seyyid Şerif Cürcânî gibi âlimlerin belâgat ilmi dairesindeki görüşlerinden de yararlanarak adeta disiplinler arası bir çalışma ortaya koymuştur. Osmanlı matbaalarında Fenn-i Mantık (Terceme-i Burhân-ı Gelenbevî) adıyla yayımlanan eseri Prof. Dr. İbrahim Çapak, Mesud Öğmen ve Abdullah Demir bu matbu nüshalara dayanarak Latin harflerine aktarmıştır.